TÜBİTAK, yapay zekanın araştırma süreçlerinde etik, güvenilir ve yasalara uygun şekilde kullanılmasını sağlamak amacıyla “Destek Süreçlerinde Üretken Yapay Zekanın (ÜYZ) Sorumlu ve Güvenilir Kullanımı Rehberi” hazırladı.
Kurum, TÜBİTAK destek programlarına başvuran araştırmacılar ve değerlendirme-izleme süreçlerinde görev alan kişiler için üretken yapay zekanın sorumlu kullanımına yönelik kapsamlı bir çerçeve oluşturdu.
Rehberin Amacı ve Kapsamı
Hazırlanan rehber; araştırma bütünlüğünü korumayı, değerlendirme süreçlerinde adalet ve şeffaflığı sağlamayı, başvuru süreçlerinde gizlilik, fikri mülkiyet ve kişisel verilerin korunmasını hedefliyor. Ayrıca Kişisel Verileri Koruma Kanunu (KVKK) başta olmak üzere tüm yasal düzenlemelere tam uyum sağlanması ve sorumlu yenilikçiliğin teşvik edilmesi amaçlanıyor.
Rehber, TÜBİTAK destek programlarına başvuran araştırmacılardan danışmanlara kadar tüm paydaşları kapsıyor. Belirlenen ilkeler, yapay zeka ve araştırma etiği konusunda uluslararası standartlara dayandırılıyor.
Üretken Yapay Zekanın Kapsadığı Alanlar
Rehber, kullanıcı girdilerine dayanarak metin, kod, görüntü, ses veya sentetik veri üretebilen sistemlere odaklanıyor. Büyük dil modelleri ve metinden görsel oluşturan sistemler gibi temel modeller bu kapsamda değerlendiriliyor.
Model isimlerinden ziyade işlevselliğe odaklanan geniş çerçevede, veri gizliliği ve etik kullanım ilkelerinin tüm teknolojiler için geçerli olduğu vurgulanıyor. Rehberde; izin verilen ve yasaklanan kullanım alanları, paydaşların sorumlulukları, riskler ve alınacak önlemler, etik kurallar ve ihlallere yönelik yaptırım süreçleri ayrıntılı biçimde açıklanıyor.
İnsan Sorumluluğu ve Şeffaflık İlkesi
TÜBİTAK, yapay zeka araçlarının ürettiği içerikten doğrudan insanların sorumlu tutulacağını belirtiyor. Başvuru sahiplerinin kullandıkları yapay zeka araçlarını, TÜBİTAK’ın talep ettiği formatta beyan etmesi gerekiyor.
Adalet, ayrımcılığın önlenmesi, gizlilik, veri koruma, güvenlik, araştırma bütünlüğü ve insan odaklılık rehberin temel etik ilkeleri arasında yer alıyor. Kullanılan yapay zeka araçlarının teknik olarak güvenli, siber saldırılara karşı dayanıklı ve amacına uygun çalışması da büyük önem taşıyor.
İzin Verilen ve Yasaklanan Kullanımlar
Yapay zeka araçları, başvuru sürecinde verimliliği artırmak ve bazı görevleri kolaylaştırmak amacıyla destekleyici bir rol üstlenebiliyor. Ancak bu araçlar, araştırmacının entelektüel katkısının yerine geçemiyor.
Literatür taraması, özetleme, dil ve üslup düzenleme, kodlama desteği, fikir geliştirme veya veri görselleştirme gibi alanlarda, kullanıcıların dikkatli denetimi ve doğrulaması şartıyla kullanımına izin veriliyor.
Buna karşın, başvuru metinlerinin doğrudan yapay zekayla hazırlanması, veri analizlerinin manipüle edilmesi veya sahte içerik üretilmesi kesinlikle yasak. Gizli veya kişisel verilerin yapay zeka sistemlerine girilmesi de mevzuata aykırı kabul ediliyor.
TÜBİTAK’ın Etik Çizgisi
TÜBİTAK, rehberle birlikte destek süreçlerinde şeffaflık, hesap verebilirlik ve insan denetimi ilkelerini merkeze alıyor. Araştırmacıların, projelerinde yapay zekadan önemli ölçüde yararlanmaları halinde bunu açıkça beyan etmeleri zorunlu hale getiriliyor.
Bu yaklaşımla TÜBİTAK, hem araştırma etiğinin korunmasını hem de teknolojinin bilimsel üretimde güvenli biçimde kullanılmasını hedefliyor.
(AA)
