Karadeniz Teknik Üniversitesi bilim insanları, orman yangınlarını önceden tahmin edebilen ve riskli alanları belirleyebilen yapay zeka destekli “Türkiye Orman Yangın Tehlike Oranları Sistemi” (TOYTOS) geliştirdi.
Bu sistem yalnızca yangın önlemeye değil, aynı zamanda doğru ağaçlandırma ve ekosistem restorasyonu süreçlerine de rehberlik ediyor. Orman varlığının yangınlar gibi tehlikelerden korunması ve ağaçlandırmanın önemi her geçen gün artmakta. Türkiye’nin orman varlığını sürdürülebilir şekilde yönetmek ve gelecek nesillere daha yaşanabilir bir dünya bırakmak amacıyla, 7 Kasım 2019’da yayımlanan Cumhurbaşkanlığı Genelgesi ile 11 Kasım “Milli Ağaçlandırma Günü” olarak ilan edildi.
Karadeniz Teknik Üniversitesi Orman Fakültesi Orman Mühendisliği Bölümü öğretim üyelerinden Prof. Dr. Ertuğrul Bilgili ve Doç. Dr. Kadir Alperen Coşkuner, orman yangınlarına karşı ulusal ölçekte bir karar destek sistemi olarak TOYTOS’u geliştirdiler. Sistem, yangın öncesi erken uyarı, risk alanlarının haritalanması, gerçek zamanlı yangın davranış tahmini, kontrollü yakma ve silvikültürel müdahale planlaması gibi birçok alanda karar vericilere destek sunuyor. Topoğrafya, hava durumu, nem, rüzgar ve yanıcı madde özellikleri gibi çevresel faktörleri toplayarak Coğrafi Bilgi Sistemleri ve yapay zeka tabanlı modellemelerle analiz eden sistem, orman yangınlarını önlemede hayati bir rol üstleniyor. Yangın risk ve tehlikesi, sistemde düşük, orta, yüksek ve çok yüksek olarak maviden kırmızıya doğru renklendirilerek gösteriliyor.
Orman Entomolojisi ve Koruma Ana Bilim Dalı Başkanı Prof. Dr. Ertuğrul Bilgili, TOYTOS’u orman yangını tehlikesini önceden öngörebilecek bütüncül bir sistem olarak geliştirdiklerini belirtti. Bilgili, dünyada yaygın olarak kullanılan Orman Yangın Tehlike Oranları Sistemi (YTOS) kavramını Türkiye ekosistemine uyarladıklarını ifade ederek, yanıcı madde özellikleri, topoğrafik yapı ve meteorolojik değişkenleri bütüncül biçimde analiz eden bu sistemin yangın risk ve tehlike potansiyelini önceden belirleyebilen veri tabanlı bir karar destek altyapısı sunduğunu kaydetti.
Bilgili, temel hedeflerinin orman yangınlarıyla mücadelede karar vericilere hızlı, doğru ve yerel verilere dayalı bilgi sağlamak olduğunu vurguladı. “Proje, özellikle dağınık veri yapısı, sahada karar vermede yaşanan belirsizlikler, yetersiz silvikültürel bakım uygulamaları ve yanıcı madde yönetimindeki eksiklikler gibi yapısal sorunlara çözüm önerileri sunmayı amaçlıyor.” diye ekledi.
Sistemin yangın öncesi hazırlık, yangınla mücadele ve yangın sonrası onarım planlamalarında koşulları bütüncül biçimde değerlendirdiğine dikkat çeken Bilgili, “TOYTOS’un en önemli katkılarından biri, orman örtüsündeki yanıcı madde nemi değişimini izleyerek, yüksek yangın risk ve tehlikesi taşıyan alanları önceden belirlemesi. Bu sayede yalnızca yangınların önlenmesi ve kontrolü için değil, yangınlar sonrasında ekosistem restorasyonu süreçlerinde de rehberlik sağlanıyor.” şeklinde konuştu.
Bilgili, sistemin yangın bilgi sistemi, yangın çıkma ihtimali tahmin sistemi, meteorolojik yangın indeksi sistemi ve yangın davranışı tahmin sistemi olmak üzere dört ana bileşenden oluştuğunu ifade etti. “Modüller, topoğrafya, yanıcı madde özellikleri, nem, sıcaklık, rüzgar ve geçmiş yangın kayıtlarını değerlendirerek karar vericilere anlık yangın tehlike haritaları ve risk raporları sunuyor. Böylece yöneticiler, yangın öncesi planlama ve yangınla mücadele aşamalarında stratejik ve taktiksel kararlar için güçlü bir analitik destek alıyor.” dedi.
Sistemin mevcut Orman Genel Müdürlüğü planlama altyapısıyla uyumlu çalıştığını belirten Bilgili, işletme ve şeflik düzeyindeki yöneticilerin kullanıcı arayüzü üzerinden tehlike haritaları ve risk analizlerine erişebildiğini ifade etti. TOYTOS’un, yanıcı madde nemini anlık meteorolojik verilerle modelleyerek yangın tehlike potansiyelini derecelendiren bir erken uyarı işlevi gördüğünü belirten Bilgili, “Yanıcı madde miktarı ve sürekliliği, sistemin veri tabanı üzerinden analiz edilerek riskli bölgeler belirleniyor. Bu verilerle en küçük orman parçası olan meşcere bakımları, yanıcı madde düzenlemesi ve uygun ağaçlandırma faaliyetleri planlanabiliyor.” şeklinde açıkladı.
Bilgili, pilot uygulamaların Akdeniz, Ege ve İç Batı Karadeniz bölgelerinde gerçekleştirildiğini, uzun vadede sistemin Türkiye genelinde yaygınlaştırılarak orman yönetim planlarına dijital karar destek bileşeni olarak entegre edilmesinin hedeflendiğini dile getirdi. Yanan alanların onarımı için ekosistem temelli restorasyon ilkelerine göre planlama yapılması gerektiğine dikkat çeken Bilgili, “Birçok orman ekosistemi, yangın sonrasında kendi dinamikleriyle yenilenme kapasitesine sahiptir. Bu nedenle öncelik doğal gençleştirme yöntemlerine verilmelidir.” şeklinde ifade etti.
TOYTOS’un yalnızca bir yazılım değil, orman yangınlarının yönetiminde bilimsel düşünceyle dijital teknolojiyi birleştiren kapsamlı bir karar destek mekanizması sunduğunu vurgulayan Bilgili, Türkiye ormanları için geliştirilen sistemin sürdürülebilir yangın yönetimi ve ekosistem temelli planlamanın geleceğini şekillendireceğini sözlerine ekledi.
(AA)
