İstanbul’un fethiyle birlikte İstanbul şehri imar edilmeye çalışılmış, medreseler ve kurumlar kurulmaya başlanmıştı. Devlet’in başkentinde alimlerin yetişmesine de önem verilmiştir. Osmanlı’nın önemli dini ilim merkezlerinden olan Gerede’mizden de talebelerde ilim görmek ve ilim tahsisini yaymak için İstanbul’a yerleşmiş, eğitim görmüşler ve görev yapmışlardır.
Tarihi kayıtlara baktığımızda bazı Geredeli âlimler büyük camii şeriflerde imamlık ve vaizlik yapmışlardır. Bazı Geredeli talebeler ise medreselerde yetişerek İzmir, Selanik, Sakız, Kahramanmaraş gibi Osmanlı’nın muhtelif yerlerine tayin olarak görev yapmışlardır. Bazı ulemalar ise ilmi bilgisi ile saraya kadar yükselmiş padişah ve şeyhülislam nezaretinde görevlerini ifa etmişlerdir. Diğer ilim şehri olan Edirne’de de, Geredeli ulemanın izlerine rastlamak mümkündür. Güzide şehrimiz günümüzde de hala dini ihtisas merkezlerimizden biridir. Seçkin din adamları yetiştirme özelliğini devam ettirmektedir.
Osmanlı padişahlarının huzurunda Kur’ân-ı Kerîm’in tefsirine dair yapılan derslere ise Geredeli Muhammed Fehmi Efendi dersler verdiği göze çarpan diğer bilgilerdir.
XVI. yüzyılda ilmiyye teşkilatı içerisine giren mülâzımlar
H. 951-959 (M. 1544-1545/1551-1552) tarihli 6 aylık süreyi kapsayan defterde 103 kişinin yanında çelebi, 36 kişinin yanında halife, 6 kişinin yanında seyyid sanı yer almıştır. Ayrıca 240 mülâzımın memleketleri hakkında bilgi olup en fazla mülâzım veren şehirler şöyledir: Karaman 25 kişi, Gerede 24 kişi, Aydın 20 kişi, Hamid 12 kişi, İstanbul 10 kişidir. Gerede’miz 1540 lı yıllarda İlmiye teşkilatı içerisinde Karamandan sonra ikinci şehir olmuştur.
Kayıtlardan Edindiğim Bilgilere göre İstanbul’da eğitim Gören ve Görev yapan Geredeli Âlimlerin Listesi;
GEREDELİ MEHMED TEVFİK EFENDİ (Ö. 1340/1921)
Aslen Geredeli’dir. Babası gibi tütün ticaretiyle meşgul olduğundan Duhanîzâde diye meşhur oldu. Meşhur hafızlardandı. 16 Muharrem 1340 (19 Eylül 1921) tarihinde vefat ederek Beykoz Gazi Yunus Mezarlığına defnedildi.
GEREDELİ HAFIZ HASAN EFENDİ (14/20. ASIR)
Hayatı:
Cağaloğlu yakınlarında Hasan Paşa Medresesinde Rüşdiye muallimiydi. Dersiam Mehmed Esad Efendi’den kırâat-ı seb’a ve aşere okuyarak icazet aldı.1357 14/20. asır âlimlerindendir.
Geredeli Abchilgam Efendi (45. 995)
Gani-zâde Nadiri diye bilinen oğlu Mehmed Efendi (45. 1036/1627)dir. Süleymaniye Medreseleri müderrisliği yanında Anadolu ve Rumeli kazaskerliklerinde de bulunan bu âlimin divanı, münşeat mecmuası ve şehnamesi meşhurdur (Atayı, s. 702-704).
16.yy da Osmanlı Döneminde Geredeli Mevlevi Ulema ve Dervişler
Mevlânâ Nasrullah Geredevî,
Mevlânâ İsa: Kadı-i Gerede. Muarrifzâde mevtâsından mülâzım olmuş.
Mevlânâ Arab Siyah Geredeli
Mevlana Geredeli Mehmed Çelebi
Mevlânâ Geredeli Veli
Mevlânâ Geredeli Nurullah
Mevlânâ Mirza Geredeli
Mevlânâ Zarif Muhyiddin Geredeli
Mevlânâ Hüsam Geredeli
Mevlânâ Emre Geredeli
Mevlânâ İmamzâde Geredeli
Mevlânâ Sinan Geredeli: Mu‘îd-i Mevlânâ Berdaizâde fi Çifte Medrese der Edirne
Mevlânâ Çorak Geredeli: Mu‘îd-i Semaniye
Mevlânâ Kasım Geredeli
Mevlânâ Mustafa Geredeli an talebei Mevlânâ Seydi Çelebi
Mevlânâ Kösec Murad Geredeli
Mevlânâ Burun Nureddin Geredeli
Mevlânâ Cora Mustafa Geredeli
Mevlânâ Ebulleys Geredeli
Mevlânâ Hüsam Geredeli
1800 Lü Yıllarda İstanbul) Asitane’de Mevcut 1–23 Nolu Medreselerde Sakin Talebelerin Nüfus Defteri. 1.Cild’e göre Geredeli Âlimler
Ömer bin İbrahim, Gerede, 262
Ahmed Efendi bin Mehmed, Geredeli, 264
Geredeli İbrahim Efendi bin İbrahim, 259
Gerede kazasında Kabaklı karyeli Hafız Ahmed bin Hamza Bey oğlu Hüseyin, Mevlûdi
Mehmed Efendi bin Osman, Geredeli, Mevlûdi:
Süleymaniye Medresesi darül hadis bölümünde Geredeli Öğrenci
Sahib-i hücre Geredeli bevvâb İsmail Efendi
Osmanlı Döneminde İstanbul Camilerinde görevli Âlimler ve imamlar
Nuri Osmaniye cami bevvabı görevlisi
Geredeli Hasan Efendi («Hasan Fa’ik» mührü var) . Harik-zedegan tarafından işgal edilmişdir, fi 19 Kanfı.n-ı evvel sene)
üla-yı Çorlulu ‘Ali Paşa cami
Müderrisleri: Kadro dllhili Bayezid ders-i ‘ammlarından Bolulu ‘Arif Efendi
(Ders-i ‘ammdan Geredeli Ahmed Tevfik Efendi)
Merzifoni Kara Mustafa Pa§a
Ders~i ~ammdan Geredeli Ahmed Tevfik Efendi
Mi’mar Sinan Yusuf Efendi
Geredeli Salih Efendi, 3 Teşrin-i evvel sene 338
Beylerbeyi Camii görevlisi
Geredeli Şeyh Yunus Efendi (Her iki camide farklı zamanda görev yapmıştır)
Yeni Bahçe’de Valide Sultan Camii Şerifi
Geredeli Yunus Bahri Efendi Efendi (Her iki camide farklı zamanda görev yapmıştır)
Rumeli Hisari Camii Şerifi
Geredeli Ömer Efendi
Gürani Mahallesi hatibi
Geredeli Zühdü Efendi’dir.
Süleymaniye Dâr-ül Hadis Medresesine Kayıtlı Geredeliler
Orta boylu şâbb-emred Mehmed Nuri bin Hacı Ali
Kısa boylu az kara sakallı Ömer Efendi bin Halil
Talebeden Ömer Efendi bin Mner
Orta boylu sarı müzellef sakallı esseyyid Abdurrahman Efendi bin Mehmed
Orta boylu kara sakallı İsmail bin Hüseyin
Orta boylu İsmail bin Hüseyin
Orta boylu kumral sakallı Hasan Efendi bin Abdurrahman
Medrese-i Pîrî Mehmed Paşa Kurb-ı Zeyrek’e Kayıtlı Olan Kişiler
Uzun boylu kumral sakallı Mehmed Emin Efendi bin Abdullah
Saray Ulemasından
Seydi Alizâde Hicaz’a gittiği için talebelerinden Geredeli Hüsam
Maraş Kadısı
Geredeli Ali Galib Efendi
Geredeli Sahaf
Sahaf Geredeli Ali Efendi de Ceride Basmahanesi’ndeki Yasef bezirgâna 4.371 kuruş borcu olduğuna göre, kitap bastıran sahaflardan biri olmalıdır.
Edirne Medresesi Müderrisi
Geredeli Râşid Efendizâde
Kaynakça
İslam Tetkikleri Enstitüsü Dergisi cilt vıı İstanbul 1978.
Akbalık, Reyhan. İstanbul’da Selâtin Camii kürsü şeyhleri (cuma vaizleri)(1826-1876). MS thesis. Bilecik Şeyh Edebali Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2014.
Bolat, Aydin. 187 Nolu Medrese Defterine göre İstanbul medreseleri nüfusu (1844). MS thesis. Eğitim Bilimleri Enstitüsü, 2015.
Alan, Ercan, and Abdurrahman Atçıl. “XVI. yüzyıl Osmanlı ulema defterleri: erken dönem Osmanlı ilmiye teşkilatı kaynakları.” (No Title).
Çiftçi, Mehdin. Süleymaniye Dârülhadisi (Xvi-Xvii. Asırlar). Diss. Marmara Universitesi (Turkey), 2012.
Karakaya, Yahya. 437 numaralı Nüfus (Medrese yoklama) Defterinin transkribi ve değerlendirmesi. MS thesis. Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2016.
Çalışır, Muhammed Fatih, Suraiya Faroqhi, and Mehmet Şakir Yılmaz. Kanûnî Sultan Süleyman ve dönemi: Yeni kaynaklar, yeni yaklaşımlar. İbn Haldun Üniversitesi Yayınları, 2020.
Cengiz, Cihan. XVII. yüzyıl ortalarında Osmanlı İlmiyye Kânûnnâmeleri ve mülâzemet sistemi. MS thesis. Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2019.
KILIÇ, Cihan. “Osmanlı Devleti’nde Üst Düzey Kadı Atamaları (19. Yüzyılın İlk Yarısı).” İslami İlimler Dergisi 18.1 (2023): 77-104.
Akyüz, Fatih. “İlim ve Siyasetin Bir Randevusu: Huzur Dersleri.” Milli Saraylar Kültür-Sanat-Tarih Dergisi 6 (2010): 101-108.
Erünsal, İsmail E. “İSTANBUL’da kİtap Tİcaretİ ve SAHAFlar.” Antik Çağ’dan XXI. Yüzyıla Büyük İstanbul Tarihi,(Ed.: Coşkun Yılmaz), C 7 (2016): 614-632.
Mumcu, H. Yasemin. “CELAL NURİ (İLERİ)’DEN BÜYÜKLERE “MASAL” LAR.” Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 17.03 (2019): 208-233.
